Ngi ki khasi ngi long ka jaitbynriew ba kyrpang bad bapher bha
na kiwei. Ka jaitbynriew Khasi ka kyrpang ha ki ba bun ki liang kum; ka niam ka
rukom, ka kolshor, ka riam ka beit, ka jinghiar pateng bad jingshim jait na ka
kmie, ka rukom shna ïing, ka ktien ka thylliej bad bun kiwei de. Ngi long
shisha ka ri ba riewspah ha ka niam ka rukom, ka riam ka beit, ki riti dustur
bad ka mei mariang. Ngi ki khasi ngi iaid ngi ieng ha kane ka sla pyrthei da ka
ba bud janai ïa ki hukum ba ngi ki khasi ngi ngeit ba la ai da U Blei. Kine ki
hukum ki long.
1.
Tip Briew Tip Blei
2.
Tipkur Tipkha
3.
Kamai ia ka Hok
Ngi ki khasi ngi ngeit ba U Blei u ieid eh ïa ngi bad dei nakane
ka daw u la ai ïa ngi ki hukum ne ki riti dustur khnang ba ngin ïa im suk im
sain bad ngin iaieid parabriew. Ha ka juk ba mynta patde to ngin iapeit janai
ba lada ngi kam ialade ba ngi dei ki khasi ngi bud ne em ïa ki riti dustur ba u
long- shuwa manshuwa u la ai ia ngi. Lada ngim bud ïa ki riti dustur ngam
tharai ba ngi dei hok ban khot ïalade ki khasi.
1.
Tip briew tip blei
Ngi long ka jaitbynriew ba tipbriew tip blei bad Tip kur tip
kha. Dei na kane ka daw ba mynshuwa ym ju don nongkhrong ne ba iap thngan namar
ba ka longkur longjait ka bah ka shan ha kino kino ki jinglanot. Ngi ki khasi
ngi long ka jaitbynriew ba tieng Blei bad dei na kane ka daw ba ngi don ka kñia
ka khriam ban beh krat ia u ksuid u khrei na ka khyndew ka muluk bad na ka
jaitbynriew jongngi.
Ngi ki khasi ngi long ka jaitbynriew ba ngeit, ba shaniah bad ba
aiti ha U Blei. Ngi dei ruh ka jaitbynriew ba ieid bad ba ïarap ïala ki para
briew. Kumba ngi burom ia U Blei ngi burom ruh ïa ki parabriew.
Ka juk mynta ka dei ka juk khwan shimet, ka juk ba ki mar ki
mata ki kham kordor ban ia u Blei bad ïa ki briew. Te hango ngi ki khasi ngi
ïeng mynta? Bun ki khasi mynta kim ju don ka kñia ka khriam, kim ju kynmaw ïa U
Blei bad ki don ruh ki bym ngeit Blei. Bun ki khasi mynta ki long khar khrong,
ki long ki ba pynïap briew, kim ju ïarap ïala ki ba ha ïing hasem bad ki don ki
ba kheiñ ïa kiwei kum ki mrad. Hato ki Khasi kiba leh kumne ki dei ne em ki
Khasi? Lada ngi dei shisha ki khun Khasi ngi dei ban im Tip briew tip Blei.
2.
Tip Kur Tip Kha.
Ngi long ka jaitbynriew ba ïatylli lang “U Blei ym lah ban im
kum ka dew lynnong” ong ka jingrwai. Ngi ki Khasi ngim lah ban im khlem ki ba
ha ïing hasem, ki kur ki jait ne ki meikha, Bakha. Ka Ri Khasi hi ka jin da la
jah rngai lada ym don ki kur ki kha. U briew u bym tip kur tip kha U dei U
mynder. Ki Khasi ki shaid don ka jingia kynduh kum ka jingialum kur, ha ka
jingïap, jingkhawai dap snem, ne jingiathoh kurim. Ngi long ka jaitbynriew ba
ïatrei lang ha ka iap ka im. Ka jingpynshitom ba jur tam ia u khasi ka long ka
jingshahtait kur na ki daw ba ïa uta I briew ym khein kor ïa ka sneng ka kraw
ne burom ia ki ba kham heh kham san.
Katba ki briew ki kham nang kham stad bad kham don kham em ka
jaitbynriew khasi ka nang hiar dor. Ka kham hiar dor namar ba ngi ki khasi ngi
la sdang ban khwan shimet. La duna ka jingïajan shi kur shikha lane ka
jingiarap markylliang. Teng teng wat shipara ruh ngi ïashun ïania na ka daw ba
ngi kwah ban kham riewspah. Ki don ruh ki bym ju wan wat ha ba don jingïathoh
ne jingïap na ka daw ba ki ia kajia spah. Ngim ju burom ïa ki baha ïing hasem.
Ne ïa ki kha ki man. Te hato ngi dei shisha ne em ki Khasi? Lada ngi dei shisha
ki khun Khasi ngi dei ban im Tip Kur Tip Kha.
3.
Kamai ia ka hok
Kamai ia ka hok kamut ban im da la ka umsyep bad ka snam. Kane
ka hukum ka pynpaw shai ba ngi ki Khasi, ki khun u Hynniew trep hynniew skum
ngi long ki briew ba im hok im sot. Kane ka hukum ka pynlong ïa ngi ki Khasi ba
ngin kren ïa ka jingshisha, ngi dei ban burom parabriew bad ngi dei ban ‘ai hok
ne ïoh hok' ïala ka nong ka kuna. Dei na kine ki daw ba ngi ki khasi ngi long
kiba sngur bad hok ha ka jingim ne jingmut jingpyrkhat bad ym ju don nongtuh,
nongbishni ne ba khwan shimet. Hynrei ngi long ka jaitbynriew ba ïa ieid bad
ïarap markylliang. Ki khasi ki don ka jingiatehsong kaba skhem bha bad la ki
kur ki kha. Ki kur ki kha ki iarap bad kyrshan markylliang ha ka ïap ka im. Ki
briew baroh ki sngewkmen bad sngewsuk mynsiem namar ka kur ka jait ka ïatylli.
Ka jylla
Meghalaya jong ngi mynta ka pawnam ha ka jingbamsap. Ka spah, ka nam, bad ka
bor ki la long kynrad bad ki la pynjngai ïa ngi na ki briew bad U Blei. Tang
ban ïoh kamai bha ki thok ki shukor bad ki pynïap briew. Haba ka kamai kajih
jong kiwei ka kham bha ngi bishni bad don wat ki ba kwah ban khanglad ban nang
roi shuh shuh. Ki don ki khasi mynta ki im ym da la ka umsyep hynrei ki shu
leit khrong bad leit dawa pisa na kiwei. Ki don ki khasi ki ba leit tuh ïa u
soh u pai kiwei. Ki don ki Khasi kiba shu shong jaituh ha ïing bad ap bam na
kiwei wat lada ki dei ki ba dang eh met eh phat. Ki khasi mynta ki la kwah tang
ban im suk khlem trei eiei eiei. Te hato ngi dei shisha ne em ki Khasi? Lada
ngi dei shisha ki khun Khasi ngi dei ban long ki briew ba Kamai ïa ka hok.
Ko khun samla ka ri khasi, Ko khun tip breiw tip Blei ka ri bad
ko rang bad thei dajied ka ri Khasi, ieng joit mynta, khie noh na ka ba thiah,
pyneh la ki tyrpeng ale ngin ieng ïaleh. Ka jingsniew ka la don hajan jong ngi
mait naphang bad wat ai ba ka jingsniew kan synshar ïa ngi. Ka shong ha ngi ko
khun samla ka ri ryngkat ka jingïasnoh kti lang jong ki kmie ki kpa ba ngin
pynlong biang ia ka ri ka ri khasi ka ri ba tipbriew tipblei, ri ba tip kur tip
kha, ri ba kamai ia ka hok, ri ba tiphok tip sot bad ka ri ba don burom ba don
akor. 'Ale ngin ïatrei lang bad pyllait ïa ka Ri khasi na ka jingdum bad
jingjot'.
By Shaining Star Lyngdoh Marshillong
Published in Mawphor on 16 January, 2015
