COVID-19: KATTO KATNE KI MAT HALOR KA RUKOM SUMAR IA KA MET IAP JONG KIBA LA SHAH KTAH

Government of India

Ministry of health & Family Welfare

Directorate General of Health Services

(EMR Division)

KATTO KATNE KI MAT HALOR KA RUKOM SUMAR IA KA MET IAP JONG KIBA LA SHAH KTAH

1.      Ki mat ba kynthup ha kane ka jingbthah

·         Ki don bun tylli ki case ba la pynshisha lyngba ki test ba ki la ioh ia kane ka jingpang bad  don  ruh  kiba   la khlad noh  lyngba  kane ka khlam hapoh India. Namarba kane ka jing-pang-khlam ka long kaba ym juh shem koit bad kaba dang sdang thymmai ka don ka jing-bym tip ha kano ka rukom ban pynkhuid ia ki metiap jong kito kiba lah shah ktah ne ba la khlad na ka daw jong kane ka khlam.

·         Ia kane ka jingbthah la pynwandur katkum ka jingbatai ba la ai da ki stad saian halor u COVID19. Ka Ri jongngi hi kane ka por ka la don ia ki case kiba iadei bad ka jingleit jingwan bad ki katto katne ki case ba iadei bad ka jingiabit para briew. Ha kum kane ka por, ia baroh ki case kiba shu tharai bad kiba la pynshisha yn hap ban pynshong ha ki jaka ba kyrpang ba la buh da ka tnat ka koit ka khiah. Kumta kane ka jingbthah ka iadei tang bad kito kiba la iap ha ki hospital.

2.      Ki mat ba kongsan

·         Ka daw ba ha khmat eh  jong ka jing-sa-phriang jong kane ka jingpang COVID-19 ka dei lyngba ki symboh umbiah kiba long ha ka dur jong ka jynhaw. Kumta, kam da don than kano kano ka jingma ban ioh kem ne iabit ia kane ka jingpang-khlam ia ki nongtrei ka koit ka khiah ne ia ki bahaiing bahasem lyngba  ki met-iap  lymda  ki pyndep ia ka met iap da kaba bud thik pa thik ia ki kyndon bad jingbthah kumba la batai

·         Tang ki tor jong ki nongpang COVID-19 kiba lah ban pynbit ia ka jingpang.  kata ruh  tang lada donkam ban ktah ha ka por bapuid (autopsy).

3.      Ki katto katne ki jingbthah ia ki nongtrei ha ka tnad ka koit ka khiah kaba ki hap ban bud ha ka por ba pynkhuid ne pyndep ia ka met-iap jong ki nongpang COVID-19

Ki kyndon kiba ki nongtrei jong ka tnad ka koit ka khiah ki dei ban bud janai ha ka por ba ki ktah ia u nongpang uba la khlad na ka jingpang  COVID-19 bad kine ki long:

·         Ban sait khuid ia ki kti da ka um bad ka sabon.

·         Ban pyndonkam ia ki tiar iada (PPE) ki mask, ki gloves, ki jingdeng khmat bad kiwei kiwei ki bym rung um

·         Ban husiar bha ha ka por ba pyndonkam ia ki tiar ba- nep.

·         Ban pynkhuid  bha  (disinfect) ia ki jingsop met-iap bad ia ki  tiar ki tar baroh ynda kiba lah dep pyndonkam ha ki nongpang ba la khlad noh.

·         Ban pynkhuid  bha (Disinfect) ia ki jainkup bad ia  ki sawdong sawkun jong ka karma ne jaka ba la sah u nongpang.

4.      Ka jinghikai  halor ka jingiabit bad ki lad jingiada

·         Dei ban ai ia ka jinghikai/training kaba paka bad janai ia baroh ki nongtrei ba don bynta bad kane ka kam halor ka jingiabit bad ki lad ki lynti ban iada na kaba iabit ne pur kane ka jingpang.

5.             Ka rukom rah ia ka metiap na ka jaka sumar

·         Ki nongtrei ba dei peit ia ki met-iap ki dei ban lehkhuid  bad sumar da kaba sait-khuid bha ia la ki kti bad ban pyndonkam  bha  ia  ki  tiar   iada (PPE) kiba kynthup ia ki jingiada khmat, ki mask, ki gloves bad kiwei kiwei

·         Dei ban weng noh ia ki tiar ki tar bala pyndonkam na ka met  u nongpang ba la iap kum ki tubes, ki drains bad ki catheters,  (ki thynria bad kiwei kiwei) bad  dei ban pynkhuid da ka 1% ka dawai hypochlorite ia ki thliew ne jingmong kiba lah ban mih ha ka por ba weng ia ki tiar na u nongiap COVID bad dei ruh ban sop noh ia kiba kum kita ki dak jingmong da ki jait jain bymlah ban lait lyer ne rung um

·         Dei ban da husiar bha ha ka por ba pyndonkam ia ki tiar kiba nep ha ka por ba puid ia ka met iap (autopsy) bad dei ruh ban  bret lut ia ki tiar ba la pyndonkam ia u nongpang ha ka jaka kaba la buh kyrpang na ka bynta kiba kum kine ki tiar.

·         Dei ban da set ia ka shyntur bad ki thliew khmut u/ka ba  iap khnang ban iada na ka jingmih jong ki kynja um na ka met.

·         Lada ki bahaiing ha sem jong u/ka nongpang ba la khlad noh ki kwah ban iohi ne peit ia ka met-iap ha ka por ba sei na ka jaka sumar (isolation room), ki lah ban leh ia kata hynrei ki dei ruh ban da bud pyrkhing ia ki jingbthah/kyndon kumba la bthah da ka tnad ka koit ka khiah.

·         Dei ban da sop iaka met iap ha ka kynja pla plastic ka bym lait um. Donkam ban pynkhuid ia kaba shabar jong ka pla plastic da kaba synreit da ka 1% ka dawai hypochlorite. Lah ban sop ia ka pla plastic buh met-iap da ki jain ba ioh na ki jaka buh jingsop metiap ba la shna kyrpang ne ki jingsop ba la ai da ki ba-ha-iing.  ba-ha- sem jong u nongpang ba la khlad noh.Ia  ki jain ba la dep pyndonkam ne kiba la jakhlia, dei ban buh ia ki ha ki pla ba kyrpang bad kiba la dep synreit da ka dawai pyniap khniang (hypochlorite).

·         Ia ka metiap ba la dep pynkhreh,kat kum ki kyndon, dei ban rah noh bad ban buh ha ka jaka buh metiap bakyrpang(mortuary) lane aiti noh ha ki ba-ha-iing

·         Ia ki jain lane ki tiar ba la dep pyndonkam u nongiap dei ban buh/bret noh ha ki jaka ba kyrpang ba la buh bad ban pdem/pynkhuid (decontaminate) ia ki da ki dawai kat kum ki kyndon jong ka infection prevention control practice ba la bud da ka pyrthei baroh kawei. bad ki rukom ba la buh beit buh ryntih

·         Ia baroh ki jaboh ba mih na ki jaka ai jingsumar, dei ban bret kat kum ki kyndon jong ka Bio-Medical Waste Management Rules.

·         Ki nongtrei jong ka koit ka khiah kiba ktah bad pyndep ia ka metiap ki dei ban law noh ia ki tiar iada baroh ynda la dep ia ka kam bad ki dei ban da sait khuid bha ia la ki kti.

·         Ban ai jinghikai /ne batai ia ki ba-ha-iing ba-ha-sem da kaba burom ia ka jingsngew bad ka jingshem jongki ha kiba kum kine ki jingjia,

·         Dei ban ai ka jingiasyllok (counselling) bha bad (counselling)  kiba haiing bahasem jong ki nongpang ba la khlad noh bad  ban burom ia ka jingsngew bad ka jingduh noh jongki.

6.      Ka Jing-pynkhuid iaki sawdong sawkun

·         Dei ban sait, synreit bad niad da ka 1% ka dawai  hypochlorite  ia ki sawdong sawkun jong ka jaka sumar kyrpang (kum ki jingthiah, miej, madan, jaka pynieng drip bad kiwei kiwei de) dei ban ieh ia kine ki daw ai synrei kumba 30 minit eiei ha shuwa ba kin rkhiang hi, lyngba ka lyer.

7.      Ki Jingbthah halor ki rukom buh rukom pyndep ia ka metiap ha jaka buh metiap (mortuary)

·         Ki nongtrei kiba ktah bad pyndep iaka metiap jong  ki nongpang COVID-19 ki dei ban bud pyrkhing iaki kyndon ha ka rukom kat kum ba la bthah ne buh beit.

·         Iaki metiap dei ban buh ha ka jaka ba khriat  ha kaba ia ka jingkhriat/jingshit dei ban pynneh kumba long 4°C.

·         Dei ban pynkhuid bha ia ka jaka buh metiap (mortuary). Dei ban sait ia ka sawdong sawkun jong ka jaka buh metiap bad ia ki  tiar ba la pyndonkamruh dei ban pynkhuid da kaba synreit da ka 1% ka dawai hypochlorite.

·         Ynda la dep rah ia ka met iap shabar ka karma buh metiap na kane ka jaka, dei ban da pynkhuid iaki jingkhang, ki handle jingkhang bad ka kamra da 1% ka dawai hypochlorite.

8.      Ka jingkyllan umphniang iaka metiap

Ym dei ban kyllan umphniang ia ka Metiap.

9.      Ka jingpuid (autopsy) ia ka metiap jong u nongpang COVID-19

Katba  lah, dei ban kiar na ka ban puid (autopsy) iaka metiap lait sa tang lada don ki daw bym lah kiar shuh. Lada leh  kumne (puid), dei ban da bud  bniah  ia baroh ki  kyndon ba la bthah bad ba la buh da ka pyrthei baroh kawei.

·         Ia ka kynhun ba leh ia ka ne ka kam  dei ban ai ia ka training ba paka  halor ki  kyndon baroh.

·         Dei ban don tang khyndiat ki nongtrei kiba  leh   ia kane ka kam.

·         Ka kynhun ka dei ban pyndonkam  lut ia ki PPE (Ki coveralls, jingtap  khlieh, jingtap juti, N95 mask, Goggles (it-khmat kyrpang)/jingiada  khmat)

·         Ia ki tiar puid dei ban pyndonkam da kiba  la shna kyrpang.

·         Dei ban puid tang kawei ka met shisien puid – kata  ym dei ban puid ar lane palat ki met ha ka juh ka por.

·         Ia ki dkhot met dei ban ieh beit   halor meij bad lada donkam ban ot dei ban leh da ki tiar (sponge) ba kyrpang. Kiba leh ia kane ka kam kidei ban iada bha ia ki kti da kaba deng iaki jingdeng kti kiba la ai kyrpang.

10.      Ka rukom rah bad kit metiap.

·         Ka metiap kaba la pyniap bha ia ki  khniang jingpang da kaba bud iaki kyndon  baroh, kam don kano kano ka jingma  ia baroh kito kiba rah  bad  ba don lang ha ka por  ba la rah ia ka metiap.

·         Ki nongtrei  ba dei ban rah ia ka met iap ki  dei ban bud ia ki jingbthah bad adong  jong ka jingleh khuid (bad ban phong  ialade da ki tiar  iada kum ki gloves, ki mask bad kiwei kiwei kat kumba la bthah ).

·         Dei  ban pynkhuid  ia ka kali kit metiap da 1% ka dawai hypochlorite ha ka jaka thang/tep, hadien ba la sei ia ka met na ka kali kit metiap.

11.  Ha jaka thang/tepbriew

·         Dei ban pynsngewthuh ia ki ba trei hapoh kito ki  jaka ba pyndep ia ka thang/tepbriew, ba ka COVID19 kam don kano kano ka jingma lada tep/thang iaki briew kiba khlad  lane ha kaba pyndep iaki kamram jongki  hadien ba baroh kito kiba dei ban leh ki la bud iaki kyndon baroh  ha kaba iadei bad ka jingpang COVID-19

·         Ki nongtrei ki dei ban bud ia ki jingbthah ban lehkhuid kum  ban sait khuid ia la ki kti bad ban pyndon kam  ia ki  mask  bad  ki  glove  bad baroh kiba don bynta kin hap bud iaki kyndon lehkhuid  (kum kaba sait- khuid iaki kti, deng mask, gloves bad kiwei kiwei ki jingdeng/jingphong iada).

·         Yn shah iaki jingpyndep jongki  jinglehniam leh rukom  baroh ha kaba iadei bad ka metiap ha ka por ba thang ne tep khlem da ktah pat iaka metiap. Yn shah ban pyndep lut ia ki niam ki rukom  ba don kam khlem da ktah ia ka metiap.

·         Yn ym shah ban ktah, pynsum, ban doh  lane ban kdup  ia ka metiap dano dano ruh.

·         Ynda la dep thang, ka dpei  kaba  mih kan  ym   wanrah   kano kano ka jingma ha ka  ban iohkem  ia kane ka jingpang bad lah ban lum ia ki dpei/shyieng ban pyndep ia ki jingleh niam  baroh.

·         Dei ban kiar na ka jingialum  briew ha ka jaka tep/thang namar ba kiba kit ia une u khniang  jingpang ki lah ban pyn-iabit ia kiwei.